Haal het maximale uit uw nevenstromen

Minder verspilling en een efficiëntere agrovoedingsketen

Onlangs organiseerde Flanders' FOOD een studiedag die zich richtte op het benutten van nevenstromen en het belang van samenwerking in de industrie. Met allerlei sessies en workshops bood het evenement de aanwezigen voldoende inspiratie om zelf aan de slag te gaan voor een efficiëntere voedingsindustrie.

Dag vol inspiratie

In Brugge werd als eerste de roadmap Nevenstromen van Flanders' FOOD voorgesteld. In de zaal aanwezig: heel wat bedrijven en dienstverleners die het belang inzien van het terugdringen van verspilling en het opwaarderen van nevenstromen. De studiedag beloofde dan ook heel wat concrete handvatten aan te reiken om deze ambitieuze opzet te realiseren.

Het doel van de roadmap is om een efficiëntere agrovoedselketen te creëren in de komende tien jaar. Hierbij wil Flanders' FOOD niet alleen dat nevenstromen optimaal benut worden, maar dat er ook rekening gehouden wordt met de cascade van waardebehoud en de economische en logistieke haalbaarheid. Samenwerking is hiervoor cruciaal, om zo bestaande nevenstromen te verminderen, op te waarderen en te valoriseren.

Deze plannen reiken verder dan de agrofood. Terwijl Flanders' FOOD zich logischerwijs vooral op deze tak richtte in zijn uiteenzettingen, focuste Jasmine Versyck van B2BE Facilitator vooral op valorisatie naar materialen, chemie, bouw en meer toe. De boodschap was in ieder geval één van gedeelde doelen: streven naar ketenoverschrijdende samenwerking.  

Maral Mahdad (assistent-professor in innovatiemanagement, TU Eindhoven) benadrukte later op de ochtend dat nevenstromen ook zakelijke kansen bieden en kunnen bijdragen aan de transitie van ons voedselsysteem. Vervolgens gingen we over naar de praktijk, met een bedrijfscase gepresenteerd door Peter De Rycke van Migino. MiRaDi betrof hier een ontwikkelingsproject rond noten waarbij circulair ondernemen centraal stond. De vele uitdagingen, maar ook opportuniteiten kwamen hier aan bod.

De ochtendsessie werd afgesloten door Martijntje Vollebregt (Wageningen University and Research) en Annelie Verbon (Food Tech Brainport) die uitlegden hoe hun speciaal ontwikkelde tool - de processtimator - en laagdrempelige opschalingsfaciliteiten het mogelijk maken om valorisatiemogelijkheden voor nevenstromen te beoordelen en te testen. Concrete benaderingen voor een vaak complexe zaak, dus.

Roadmap Nevenstromen

Flanders' FOOD organiseerde het event binnen het kader van haar roadmap Nevenstromen. Deze valt - samen met het thema eiwittransitie - onder de noemer 'New and shifting resources'. Het doel van deze strategische onderzoeks- en innovatieagenda is het bevorderen en valoriseren van waardevolle nevenstromen, die nu vaak verloren gaan of in bulk verkocht worden (bv. voor veevoeder).

Concreet gaat Flanders' FOOD noden binnen de voedingsindustrie opsporen rond preventie en valorisatie van nevenstromen in het eigen productieproces van bedrijven. Vervolgens doet men aan matchmaking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en experten uit het onderzoek, om zo de industrie tot een hoger niveau te tillen via samenwerkingsprojecten.

Het doel is het bevorderen van de valorisatie van waardevolle nevenstromen die nu vaak verloren gaan

Waarom is het nu zo belangrijk om in te zetten op nevenstromen? Ongeveer een derde van de grondstoffen gaat verloren doorheen de gehele keten. Dit kan bv. bij verschillende bewerkingen gebeuren (zoals schillen of portioneren), maar ook bij het afkeuren van ongeschikt geachte producten of door productiestilstand. Dit heeft niet alleen een enorme financiële impact, maar ook ecologisch zijn de gevolgen aanzienlijk. Gezien er globaal heel wat mensen honger lijden, zijn er ook ethische bezwaren.

De roadmap wil daarom verzekeren dat voedingsgrondstoffen een zo hoog mogelijke toegevoegde waarde krijgen en als voeding worden aangeboden aan de eindconsument. Dit past binnen het Vlaams actieplan 'Voedselverlies en biomassareststromen circulair', waarbij men op Kringloop 1 inzet. Uiteraard past deze ambitie ook bij de EU Green Deal en de Sustainable Development Goals van de VN.

Wat is een nevenstroom?

Biomassa

Wat moeten we ons nu voorstellen bij een 'nevenstroom'? Het betreft immers niet het voedselverlies op het niveau van de retail of de consument. In wezen spreken we over een nevenstroom bij industriële bijproducten, maar ook niet-eetbare biomassa kan onder deze term vallen. Nevenstromen hebben dus een economische waarde, maar zijn niet het primaire doel van de productie. Dit valt nog te onderscheiden van productieresiduen. Deze zijn vergelijkbaar met nevenstromen, maar hebben geen economische waarde en kunnen simpelweg afval zijn.

Het gaat hierbij vaak om natte grondstoffen, die een directe verwerkingsstap of stabilisatie nodig hebben. Daarnaast is voedselveiligheid, inclusief traceerbaarheid, een primaire zorg die in de voedselketen te allen tijde gegarandeerd moet worden. Een lopend project in dit verband is 'Draf in galop' (Tetra). Heel wat projecten zijn recent afgesloten, met concrete resultaten: Food from Food (Interreg), Model2Bio (BBI) en Effsep (cSBO).

Circulariteit

Uiteindelijk is het vaak een kwestie van circulaire processen. Kunt u van één hoofd- en nevenstroom twee evenwaardige hoofdstromen maken? Op welke manier kunt u nevenstromen hygiënisch bewaren of van elkaar scheiden? En wat is de impact op rendement, rentabiliteit, processen en waardeketens?

Concrete voorbeelden hiervan zijn de projecten Valorherb (O&O) en Demeter (O&O). Valorherb beoogt het gebruik van steeltjes van kruiden in innovatieve voedingstoepassingen. Ook andere toepassingen zoals veevoederadditief of middelen om de gezondheid van bodem en plant te ondersteunen werden onderzocht. Demeter focust dan weer op het valoriseren van nevenstromen van de groenteverwerkende keten tot hoogwaardige producten zoals sappen en soepen en tot functionele ingrediënten via bioraffinage.

Er zijn natuurlijk bepaalde valkuilen bij dit alles. Zo brengt het extraheren van één specifiek ingrediënt uit een nevenstroom het nadeel met zich mee dat er op deze manier een nevenstroom van een nevenstroom gecreëerd wordt. Het is dus belangrijk om de volledige nevenstroom als een nieuw ingrediënt te zien, waarbij gefocust wordt op macronutriënten, zoals vezels, zetmeel, eiwitten en vetten. Het winnen van microcomponenten, mineralen, vitaminen en essentiële oliën kan een valorisatievraagstuk wel rendabel maken en dus toch een belangrijke rol spelen.

Samenwerkingen

Nieuwe samenwerkingsmodellen helpen om dit alles te verwezenlijken. Zo zal het vaak nodig zijn om partners binnen de keten aan te spreken om uiteindelijk tot een hoogwaardiger product te komen. Hierbij is totaalvalorisatie erg belangrijk, met een integrale benadering vanaf de vroegste prototypering. Vanaf de eerste dag moet er bij ontwikkeling van elk proces rekening gehouden worden met potentiële nevenstromen. Op deze manier ontstaan een continue wisselwerking tussen proces en nevenstroomcreatie, én een reële kostprijsbenadering.

Het project SusKool (O&O) is hier een mooie illustratie van. Het doel was een optimale valorisatie van bloemkool voor de diepvriesverwerking, door middel van oogst van volledige bloemkolen op het veld (in plaats van ze uit te boren). Hiervoor maakt men gebruik van een nieuw ontwikkelde oogstmachine. Het uiteindelijke resultaat is de productie van bloemkoolrijst.

Ketentransparantie

Traceerbaarheid en transparantie zijn belangrijker dan ooit in de voedselketen. Hoe kunnen we omgaan met de variabiliteit van nevenstromen? Centraal staan beschikbaarheid (in tijd/volume) en de kwaliteit en karakteristieken van de materialen. Het aspect van samenwerking komt ook hier weer naar voren: kan data gedeeld worden om deze stromen beter in te zetten?

ZEROW is op dit vlak een interessant lopend project. Hierbij zoekt men naar systemische innovaties om voedselverlies binnen de keten te verminderen. Dit doen ze onder andere door via de Data Space een open, transparant en betrouwbaar model te voorzien om data over voedselverlies te delen met de juiste partners in de keten.

Het is vaak noodzakelijk om partners binnen de keten aan te spreken om een hoogwaardiger product te kunnen realiseren

Perceptie

Er is misschien nog een heikel punt: de connotatie van 'nevenstroom' is meestal vrij negatief. De consument denkt vaak nog dat dit een eufemisme is voor 'afval', ook al is dit helemaal niet het geval. De vraag dringt zich natuurlijk wel op tot wanneer iets een nevenstroom blijft. En hoe vermijden we de associatie met afval? Is er hiervoor een apart label nodig, of communiceert men er beter niet over? Hoe kunnen we zo'n product in de markt zetten?

Daarnaast bestaan er wettelijke bepalingen die gevolgen hebben voor nevenstromen. Zo is er de EFSA- en Novel Food-wetgeving binnen Europa. Bovendien wordt de toxiciteit door concentratie en/of isoleren van specifieke componenten en ingrediënten gereguleerd.

Tactic (COOCK) is in dit kader een relevant project. In dit project worden tools en handvatten aangereikt om duurzame verpakkingen te beoordelen en te communiceren over deze onderwerpen. Hierbij gaat het om communicatie naar de consument toe via de verpakking.

Duurzaamheid

Uiteindelijk gaat het allemaal om duurzaamheid; bij voorkeur gekoppeld aan financiële opportuniteiten. Via levenscyclusanalyse en CO₂-reductie is de impact op het milieu evident. Daarnaast moet het gaan om toegevoegde waarde, niet alleen voor een specifiek bedrijf maar ook voor de waardeketen als geheel. Het in kaart brengen en valoriseren van nevenstromen moeten vanaf het begin onderdeel uitmaken van de business case.

De voedselverliesscan is hierbij een nuttige tool, waarmee u voedselverliezen en nevenstromen binnen het bedrijf kunt identificeren en lokaliseren. Het is een duidelijk en intern communicatiemiddel omtrent voedselverliezen, dat de basis kan vormen voor het valoriseren van anders verspilde nevenstromen. Ook Model2Bio helpt om nevenstromen continu te evalueren en te valoriseren, waardoor een circulair proces ontstaat binnen de productie. Het project Smart Meal Planning maakt het mogelijk dat AI-gebaseerde voorspellingstools late aanpassingen in bestelvolumes kunnen voorspellen.

Idee voor een project?

Heeft dit alles u op een idee gebracht? Indien u plannen heeft die passen binnen deze roadmap, kan u bij Flanders' FOOD terecht voor ondersteuning. Belangrijk hierbij is de potentiële impact op de Vlaamse agrovoedingsindustrie én het voorzien van samenwerkingsverbanden. Flanders' FOOD helpt u bij de uitwerking van het project, met het oog op de evaluatie door VLAIO. Voor meer informatie over de verschillende soorten projecten en de ondersteuningsmogelijkheden kunt u terecht bij Flanders' FOOD.